Skarby Ciecierzyna

W rozporządzeniu Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 25 kwietnia 2007 roku uznaje się "Kozłówkę - zespół pałacowo-parkowy za pomnik historii.


Podlubelski Wersal. Przepych magnackiej rezydencji, frasobliwa postać Stalina i siedzący na beczce tłusty Bachus         z kielichem, któremu zza kontuaru przygląda się pejsaty Żyd. Wszystko to w Kozłówce koło Lublina, w dawnym pałacu Zamoyskich dziś jednym z najciekawszych muzeów w naszym kraju.

Pałac wybudował wojewoda chełmiński Michał Bieliński w pierwszej połowie XVIII w. Pod koniec wieku kupili go Zamoyscy i w ich rękach pozostał aż do 1944 r. Swój dzisiejszy wygląd zawdzięcza przebudowie, której przed stu laty dokonał Konstanty Zamoyski, właściciel Kozłówki przez ponad 50 lat. Skromny wiejski pałac zamienił w jedną z najwspanialszych rezydencji arystokratycznych w Polsce, panteon chwały rodu i dowód świetności dawnej Rzeczpospolitej. Zgromadził kolekcję ponad 1000 płócien, głównie portretów polskich królów i hetmanów oraz portretów rodzinnych.

W skład zespołu pałacowo-parkowego w Kozłówce wchodzą: PAŁAC, TEATRALNIA (sale konferencyjna i ekspozycyjna), KAPLICA, OFICYNY PÓŁNOCNA i POŁUDNIOWA, KORDEGARDY PÓŁNOCNA i POŁUDNIOWA, PAWILON  PÓŁNOCNY (Galeria Sztuki Socrealizmu i kawiarnia) i POŁUDNIOWY (Powozownia).

PAŁAC W KOZłÓWCE

GABINET HRABIEGO ADAMA ZAMYSKIEGO

W pawilonie północnym (dawnej powozowni) mieści się jedyna w Polsce i nie znana w innych krajach europejskich Galeria Sztuki Socrealizmu. Ta niezwykła wystawa ma charakter polityczno-dydaktyczno-artystyczny, gdyż przez umiejętnie dobrane eksponaty ostrzega przed wszelkimi przejawami sztuki sterowanej przez rządy totalitarne.

POŁOŻENIE MIEJSCOWOŚCI KOZŁÓWKA
Wieś Kozłówka leży w północnej części województwa lubelskiego, 9 km. na zachód od Lubartowa. Zespól pałacowo- parkowy jest usytuowany przy szosie, na skraju wsi, nad czystą rzeczką Parysówką, w okolicy raczej płaskiej, ale odznaczającej się wyjątkowymi wartościami przyrodniczymi. Kilka kilometrów na południe od pałacu rozciąga się Kozłowiecki Park Krajobrazowy ze wspaniałymi sosnowo- dębowymi lasami, w których licznie występują dziki, jelenie i sarny, a  z rzadszej zwierzyny- daniele.
Zarówno Lasy Kozłowieckie, jak i położone za nimi żyzne tereny rolnicze, wchodziły niegdyś w skład wielkich dóbr ziemskich, które sięgały prawie do samego Lublina. Właścicielami tych włości byli w pierwszej połowie XV w. Tęczyńscy, a w latach 1446- 1532 Oleśniccy, a po bezpotomnej śmierci Anny z Herburtów Oleśnickiej odziedziczył je w 1541 r. kasztelan poznański Andrzej   z Górki. Później dobra przeszły na Szamotulskich, do których należały w latach 1570- 1620. Kolejnymi dziedzicami byli:   do 1645r. Starosta parczewski Piotr Daniłowicz, do 166r. Rotmistrz królewski Jacek Michałowski, do 1685r. Wojewoda płocki Samuel Jerzy Prażmowski, na początku XVIII w. kniaź Michał z Kozielska Puzyna, do 1728r. Podsękowa lubelska Jadwiga Niemyska.

Ośrodkiem klucza był początkowo Dys, później Kamionka, a od XVIII w. na czoło wysunęła się Kozłówka- rezydencja właścicieli dóbr. Co najmniej 60 lat przed wybudowaniem pałacu istniał już w Kozłówce dwór. Są o nim wzmianki   w dokumentach z 1676r. i  z pierwszych lat XVIII w.;     nie wiadomo jednak, gdzie dokładnie był położony.

DZIEJE PAŁACU

Fundatorem pałacu był wojewoda chełmski Michał Bieliński – przedstawiciel rodu, który w czasach saskich doszedł do wielkiego znaczenia.
Ojciec i brat Michała, Kazimierz i Franciszek, sprawowali urząd marszałka wielkiego koronnego, czyli  pierwszego ministra. Siostra, Marianna, była kochanką króla Augusta II Mocnego.
W r. 1735 Michał Bieliński poślubił Teklę Pepłowską (prawnuczkę Jadwigi Niemyskiej), która wzniosła m w posagu dobra kozłowieckie. Zapewne niedługo po ślubie małżonkowie rozpoczęli budowę rezydencji w Kozlówce, gdyż w 1742r. pałac już istniał.

Był to piętrowy budynek w stylu późnego baroku, frontem zwrócony na zachód, nakryty dachem mansardowym. W dekoracji architektonicznej występowały nowe formy rokokowe. Na parterze środkiem budowli biegł przez całą jej długość korytarz, z którego prowadziły drzwi do pokoi. Na reprezentacyjnym pierwszym piętrze (piano nobile) komnaty zostały uszeregowane w dwóch amfiladach, aby ich otwarte na przestrzeń drzwi tworzyły efekt wydłużonej perspektywy.

Oś symetrii pałacu była jednocześnie osią kompozycyjną całego założenia, realizującego barokowy schemat  „entre cout et jardin” (między dziedzińcem                a ogrodem). Od zachodu przylegał do pałacu dziedziniec, po którego obu stronach wzniesiono w układzie symetrycznym budynki gospodarcze: stajnię i wozownię, dwie parterowe kordegardy oraz oficynę południową (kuchenną); brakowało oficyny północnej. Za pałacem w kierunku wschodnim rozciągał się regularny ogród, podzielony na część ozdobną      i użytkową.

WŁAŚCICIELE I MIESZKAŃCY PAŁACU

MICHAŁ BIELIŃSKI (? – 1746), syn marszałka wielkiego koronnego Kazimierza  Ludwiki z Morsztynów. Starosta sztumski- 1724, cześnik koronny- 1725, wojewoda chełmiński i podskarbi ziem pruskich- 1738. W r. 1725 ożenił się z woli Augusta II Mocnego z Marią Aurorą Rutkowską- nieślubną córką króla i Turczynki Fatimy. Rozwiódł się z nią  w roku 1735 i w tym samym roku poślubił Teklę Pepłowską. Miał       z nią troje dzieci: Franciszka, Stanisława (niesławnej pamięci marszałka sejmu grodzińskiego 1793r. ) i Izabelę.

TEKLA Z PEPŁOWSKICH BIELIŃSKA (?- 1776), córka kasztelana wołyńskiego Piotra i Jadwigi z Szuyskich, druga żona Michała Bielińskiego. Po śmierci męża nie stroniła od polityki i np. przed sejmem 1760r. , razem z właścicielką Lubartowa Barbarą Sanguszkową, przedstawiła listę kandydatów na posłów.

JAN ZAMOYSKI (1802- 1879), syn XII ordynata na Zamościu Stanisława i Zofii z Czartoryskch. Szambelan cesarski. Studiował filozofię w Genewie i prawo w Berlinie. Jesienią 1830r. Pracował w ministerstwie spraw zagranicznych w Petersburgu, nie mógł więc wziąć udziału     w Powstaniu Listopadowym, jak jego pięciu braci. W 1843 ożenił się z Anną Mycielską (1818- 1859). Małżonkowie mieli troję dzieci: Jadwigę (późniejszą hrabinę Wodzicką), Konstantego i Jana.   

KONSTANTY ZAMOYSKI (1846- 1923), syn Jana i Anny z Mycielskich. Ordynat na Kozłówce 1903- 1923. Urodził się w Warszawie, ale młodość spędził we Francji. Do Polski wrócił w r.1867, a w 1870 ożenił się z Anielą Potocką (1850- 1917). Małżeństwo było bezdzietne. W latach 1889- 1892 był kuratorem Ordynacji Zamojskiej i opiekunem małoletniego ordynata Maurycego Zamoyskiego. Konstanty Zamoyski zmarł w Kozłówce; został pochowany na cmentarzu  w Kamionce.



W roku 2002 zakończona została konserwacja wnętrza kaplicy, za którą Muzeum Zamoyskich w Kozłówce otrzymało Laur Konserwatorski.

2002
LAUR KONSERWATORSKI
NAGRODA LUBELSKIEGO WOJEWÓDZKIEGO KONSERWATORA ZABYTKÓW
w wojewódzkim otwartym konkursie pod patronatem Generalnego Konserwatora Zabytków, Wojewody Lubelskiego i Marszałka Województwa Lubelskiego

za wyróżniającą się kompleksową realizację konserwatorską we wnętrzu kaplicy pałacowej, cechującą się wysoką jakością rozwiązań oraz dbałością o zachowanie walorów historycznych i artystycznych.

Na łączniku między pałacem a kaplicą umieszczone zostały popiersie i tablica dedykacyjna upamiętniające postać Księdza Prymasa Stefana Wyszyńskiego,
wykonane dzięki życzliwości i hojności wielu Fundatorów.

W dniu 9 czerwca 2000 roku w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce odbyło się uroczyste odsłonięcie popiersia i tablicy dedykacyjnej upamiętniającej postać Księdza Prymasa Stefana Wyszyńskiego i jego pobyt w Kozłówce w czasie okupacji.
W uroczystości uczestniczyło ok. 560 osób. Honorowy patronat nad tym przedsięwzięciem objął ksiądz Arcybiskup Józef Życiński.

W okresie od 1 sierpnia 1940 roku do początku września 1941 ukrywający się przed Niemcami ksiądz Stefan Wyszyński przebywał w majątku kozłowieckim na zaproszenie Aleksandra i Jadwigi Zamoyskich jako kapelan sióstr franciszkanek z Zakładu dla Ociemniałych w Laskach, które wraz z grupą podopiecznych także znalazły tutaj schronienie. Wykłady księdza Wyszyńskiego dla sióstr oraz dyskusje,  w których brali udział także inni ukrywający się u Zamoyskich goście, nazywane były "Akademią Kozłowiecką". Spełniając także posługę duszpasterską, ksiądz Stefan Wyszyński odprawiał Msze św. i nabożeństwa w Kozłówce oraz w innych pobliskich miejscowościach. Był również zaangażowany w tajne nauczanie.

Projekt monumentu wykonała Anna Wątróbska-Wdowiarska.




TAJEMNICE KOZłóWKI

Pałac w Kozłówce jak każda szanująca się rezydencja ma swoje legendy i tajemnice.

Jedna z nich wspomina o „Czarnej Damie”– pięknej Annie z Granowskich Zamoyskiej ukochanej żonie ordynata Aleksandra, pana na Zamościu, który umierając zapisał jej dobra kozłowieckie wraz z pałacem. Wdowa wyszła później za mąż za księcia Lubomirskiego właściciela pobliskiego Lubartowa. Zmarła w latach czterdziestych XIX stulecia w Wiedniu i trumnę z jej szczątkami złożono w krypcie kościoła w pobliskiej Kamionce. Jakiś czas później podczas przebudowy krypty dokonano makabrycznego odkrycia. Anna, o czym świadczyło położenie zwłok, musiała obudzić się z letargu i próbowała wydostać się z trumny.

Ostatni kozłowiecki ordynat Aleksander hrabia Zamoyski, ułan krechowiecki walczył w bitwie pod Kockiem w SGO gen Kleeberga. Po klęsce wrześniowej wrócił do Kozłówki i włączył się w działalność konspiracyjną. Aresztowany przez Niemców, torturowany w Lublinie, trafił do Oświęcimia a następnie do Dachau. Życie uratowała mu ponoć interwencja fińskiego marszałka Gustawa Mannerheima, z którym był niegdyś w Korpusie Paziów w Petersburgu na dworze ostatniego cara Rosji Mikołaja II. Po wyzwoleniu z obozu wstąpił do 2 Korpusu Polskiego a po wojnie wraz z innymi żołnierzami gen. Andersa osiadł w Anglii. Żona Aleksandra, Jadwiga z Brzozowskich Zamoyska przez prawie dwa lata ukrywała w Kozłówce poszukiwanego przez Niemców księdza Stefana Wyszyńskiego, późniejszego  Prymasa Tysiąclecia.

W lipcu 1944 przez kilka dni kwaterował w pałacu sztab 27 Wołyńskiej Dywizji Armii Krajowej która wyzwoliła Kock, Lubartów i Kozłówkę. Stąd dywizja wyruszyła do pobliskiego Skrobowa, gdzie została otoczona i podstępnie rozbrojona przez Armię Czerwoną.

Po wojnie zniknął w niewiadomych okolicznościach mechanizm organów z pałacowej kaplicy a podjęte w kilka lat później poszukiwania nie przyniosły rezultatu. Istniejąca do dziś niemiecka firma Walcker z Ludwigsburga ma plany instrumentu i deklaruje gotowość jego rekonstrukcji. Muzeum Zamoyskich dotowane z budżetu państwa nie jest w stanie udźwignąć kosztów przedsięwzięcia szacowanych na około miliona marek. Stąd apel do miłośników muzyki o pomoc w gromadzeniu funduszy na rekonstrukcję tego rzadkiego i cennego instrumentu.

================================================================================
Europa Nostra
Zespołowi pałacowo-parkowemu i muzeum Zamojskich w Kozłówce przyznane zostało  prestiżowe wyróżnienie – medal organizacji Europa Nostra za znakomite odnowienie unikalnego zespołu pałacowo-parkowego oraz zachowanie starej kolekcji malarstwa i mebli rodziny Zamojskich.  Kozłówka wybrana z 150 instytucji, otrzymała jeden z 6 przyznanych  medali. Można go oglądać w gablocie w sieni pałacu.

Europa Nostra jest pozarządową organizacją europejską zajmująca się ochroną i rewaloryzacją architektonicznego i naturalnego dziedzictwa Europy. Prezydentem Europa Nostra jest Henryk Książę Duński. Coroczne medale i dyplomy przyznawane są  za wzorową rekonstrukcję i zagospodarowanie obiektów architektonicznych.           W przeszłości medalami  wyróżnione zostały: rezydencja fabrykancka Księży Młyn w Łodzi, kościół odpustowy „Na Pólku” pod Bralinem, Kościół w Sękowej i cerkiew w Owczarach, zaś dyplomami – kościół klasztorny oo. Bernardynów w Poznaniu, dwór w Turowej Woli, zamek Sułkowskich w Rydzynie oraz Muzeum Wnętrz Zabytkowych w Pszczynie.

===========================================================

PARK W KOZłóWCE

Ogród do dziś zachował swój pierwotny układ. Na dziedziniec rezydencji, od zachodu, prowadzi neobarokowa brama, wykonana w pocz. XX w. w warszawskiej firmie Gostyński i Spółka. Narastające stopniowo ku górze budynki, połączone esowatymi murami kurtynowymi, nadają bryle pałacu monumentalności.

Od strony wschodniej rozpościera się ogród nawiązujący jeszcze w swych podziałach do renesansowego układu kwaterowego, którego głównym elementem jest salon z symetrycznie ukształtowanymi parterami, obwiedzionymi opaskami z bukszpanów i róż. W głębi salon ten staje się nieco węższy, z półkoliście zakończonym parterem.

W bezpośrednim sąsiedztwie pałacu znajduje się fontanna z figurkami puttów, odlanymi w paryskiej firmie Le Val d’Osne. W miejscu przewężenia salonów od strony wschodniej wzniesiono pomnik z kamienia polnego, na którym zamontowano brązową płytę odlaną w firmie Braci Łopieńskich w Warszawie, upamiętniającą miejsce spoczynku prochów żołnierzy napoleońskich uczestniczących w kampanii 1812 roku.

W wieku XX park rozszerzono w kierunku północnym, gdzie urządzono bażantarnię oraz we wschodnim, która nawiązując do tradycji miała być zwierzyńcem. Dziś w dawnej bażantarni znajdują się woliery, w których hodowane są te piękne ptaki łowne. Na śródleśnych polanach urządzono plac piknikowy z rożnem i miejscem do biesiadowania zaś nieco dalej plac zabaw dla najmłodszych gości Kozłówki.

Zacisznym "kątem" tonącym od wiosny do jesieni w kwiatach jest ogródek kawiarniany i rosarium usytuowane w części północnej zespołu pałacowego.

Drzewostan parku w Kozłówce stanowią przede wszystkim lipy i klony, ale są tu też i dęby, z których jeden, rosnący na dziedzińcu, jest pomnikiem przyrody, kasztanowce, graby, sosny i świerki, topole i brzozy. Niewiele jest już w Europie miejsc, gdzie można zobaczyć tak dorodne wiązy.